سیاست‌گذاری ارزیابی فعالیت‌های پژوهشی (ماده 3) آیین‌نامه ارتقای اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها (مصوب 1395)
«به‌نام خداوند جان و خرد»
مقدمه
از دیرباز «دانا و توانا» پروری و کنشگری و مسئولیتپذیری اجتماعی رسالت اصلی دانشگاه‌ها بود. در دهه‌های اخیر این رسالت فراگیرتر شده و ابعاد و مصادیق جدیدی یافته و انتظارات جامعه از دانشگاه نیز بیشتر و متنوع‌تر شده است که برآوردن آنها نیازمند نوین‌سازی ماهیت، هدف‌گذاری، ساختار و کارکرد نهاد دانشگاه است.
در آینده نزدیک، سلطه زمان و مکان در گسترش دانایی و توانمندسازی و حکمرانی علم به حداقل می‌رسد و فناوری های دیجیتال و شبکه‌های بین‌المللی آموزش گسترش می‌یابند. نرم‌افزارهای آموزش هوشمند نقش‌های سنتی استادان در آموزش و پژوهش دانشگاهی را به چالش می‌کشند و نقش آنان به عنوان مشاوران علمی و راهنمایان تفکر نقادانه و خلاقانه دانشجویان، پررنگ‌تر می‌شود و اهداف و مأموریتهای دانشگاه، خواه در قالب مرجعیت علمی و خواه مسئولیت اجتماعی، همگام با اقتضائات و انتظارات جدید، تغییر می‌کند. انجام این مهم جز از راه جهانی نگریستن و محلی عمل کردن میسر نخواهد بود و بومی شدن، گذرگاه جهانی شدن دانشگاه ها خواهد بود.
تبیین مسأله
مرجعیت علمی دانشگاه را باید در مقیاس کلان و در چارچوبی جهانی و با ملاحظه شرایط بومی، به‌صورتی جامع‌نگرانه و کل‌گرایانه سنجید. برای رسیدن به این هدف، پذیرش معیارهای بین‌المللی در سنجش کارآمدی استادان دانشگاه اجتناب‌ناپذیر است. البته باید توجه داشت که پذیرش مرجعیت علمی دانشگاه از سوی جامعه (سیاست‌گذاران، مدیران، مردم و...) نیز اهمیت فراوانی دارد و زمانی حاصل می‌شود که اولاً دانشگاه‌ها مرجعیت خودشان را باور داشته باشند و ثانیاً از شیوه‌ها و سنجه‌های علمی مناسبی استفاده نمایند و ثالثاً رهاوردهای مرجعیت علمی‌شان در جامعه مشهود باشد. رابعاً مرجعیت علمی در پرتو و از مجرای تحقق رسالت اجتماعی محقق شود.
هر چند کمّی کردن سنجه های علمی و معیارهای ارزیابی استادان برای تحقق این اهداف در بسیاری از مواقع لازم و اجتناب‌ناپذیر است اما ساحت های متنوع کنشگری و انجام رسالت اجتماعی و امکان تفسیرپذیری‌شان، کمّی‌سازی آنها را به ویژه در علوم انسانی دشوار می‌سازد. از این رو لازم است در کنار سنجش های کمّی با سنجه های جهانی، ارزیابی های کل‌نگرانه کیفی با رجوع به جمع بندی صاحب نظران و نخبگان دانشگاهی مرتبط در قالب مدل سنجش کارآمدی علمی متناسب با اقتضائات بومی و نیازهای ملی و منطقه‌ای دانشگاه‌ها صورت گیرد تا بتوان تلاش های استادان را در راستای اهداف سازمانی و مرجعیت علمی و رسالت اجتماعی دانشگاه، به‌صورت واقع نمایانه‌تری سنجش نمود.
بازنگری مستمر قوانین سازمانی جهت تحقق متوازن مرجعیت علمی و رسالت اجتماعی دانشگاه، اجتناب‌ناپذیر است. از جمله آنها آیین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی دانشگاه‌هاست که باید به صورت پیش‌نگرانه و آینده‌پژوهانه، به فراخور رسالت و وظایف دانشگاه بازنگری شود. این بازنگری می‌تواند در قالب‌های زیر باشد:
1. بازنگری سیاست های کلان آیین نامه
2. بازنگری سیاست های هر یک از مواد آیین نامه (فرهنگی، آموزشی، پژوهشی، اجرایی)
3. بازنگری بندهای هر یک از مواد آیین نامه
پیشنهادها
مهمترین پیشنهادها در بازنگری سیاست های ارزیابی فعالیت های پژوهشی (ماده 3) آیین نامه ارتقای اعضای هیأت علمی دانشگاه ها (مصوب 1395) مورد توجه قرار گیرد به شرح زیر است:
- هدف‌گذاری «دانا و تواناپروری» در انجام فعالیت‌های استادان
- نگاه «کل نگرانه» و «سیستمی» به تلاش‌های علمی و پژوهشی استادان
- محوریتِ نظرِ صاحبانِ مرجعیتِ علمی در کنار توجه به جداول امتیازها در احراز شرایط ارتقا
- احراز «منش استادی» در حوزه پژوهشی به مثابه شاخصی کیفی در تعیین صلاحیت ارتقا
- توجه به کنشگری و مسئولیتپذیری اجتماعی در کنار مرجعیت علمی در قالب فعالیت‌های پژوهشی
- توجه به تحول ماهیت دانشگاه، استاد، فعالیت پژوهشی و... در دنیای سایبری آینده
- آمادگی برای مواجهه مناسب با اقتضائات جهانی و تغییر یا تکمیل بندهایی مرتبط با آن
- توجه به تولید دانش بومی و عرضه بومی دانش با توجه به نیازهای محلی و با تکیه بر شاخص های داخلی
- هم‌راستاسازی انتظارات جامعه از دانشگاه با انتظارات دانشگاه از اعضای هیأت علمی
- اهتمام بیشتر به تحقق رسالت اجتماعی دانشگاه و توجه به مرجعیت علمی در پرتو تاثیرگذاری اجتماعی
- توجه به ارزیابی‌های کیفی در کنار ارزیابی های کمّی و پرهیز از کمی‌گرایی افراطی
- تعدیل کاربست رویکردهای پوزیتیویستی (اثبات گرایانه) در فلسفه علم و عدم تسری آن به همه عرصه‌های علوم به‌ویژه علوم انسانی
- اهتمام به ترویج علمی در کنار تولید علم و تعریف شاخص‌های ارزیابی آن متناسب با رشته‌های گوناگون
- تنگ کردن حلقه‌های جذب اعضای هیأت علمی به جای تنگ کردن حلقه های ارتقا با تأکید بر پیش‌نگری علمی
- کاهش امکان تفسیرپذیری متن آیین نامه با دقت در کاربست‌های زبانی
- توجه به دگرسنجه‌ها (ابزارهای علم سنجی در فضای مجازی)
اندیشکده دانشگاه فردوسی مشهد
بهار 1400
